Trong một thế giới mà sự thật thường bị vấy bẩn và thỉnh thoảng một lời nói dối “vô hại” (white lies) có vẻ đạo đức hơn là nói ra một sự thật trung thực một cách tàn nhẫn, nhiều tín hữu có thể tự hỏi liệu có trường hợp ngoại lệ nào đối với việc cấm nói dối hoặc làm chưng dối theo Mười Điều Răn không.
Xuyên suốt Kinh thánh, nhiều nhân vật trong Kinh thánh đã thấy mình ngập chìm trong những lời dối trá. Một số rõ ràng là dối trá, trong khi những người khác lại che giấu sự thật một cách tinh vi hơn. A-đam và Ê-va đã phạm tội và cố trốn tránh Đức Chúa Trời bằng cách tạm thời che giấu lẽ thật. Cặp vợ chồng này đã không ngay lập tức thừa nhận lỗi lầm của mình trước mặt Chúa trong Sáng thế ký 3.
Trong 1 Sa-mu-ên, Đa-vít đã nói dối vì sợ hãi khi chạy trốn khỏi Vua Sau-lơ. Và trong Sách Công vụ Tân Ước, An-na-nia và Sa-phi-ra đã nói dối một cách trắng trợn về số tài sản mà họ đã dâng cho Hội Thánh.
Trong thời hiện đại của chúng ta, nhiều tín hữu phải đối mặt với những câu hỏi hóc búa xung quanh vấn đề đạo đức của sự nói dối, đặc biệt là trong các tình huống mà sự không trung thực, lừa dối hoặc che giấu sự thật dường như là lựa chọn đạo đức tốt hơn từ góc độ của con người.
Ví dụ, liệu có đúng không khi trong thời kỳ Đức Quốc Xã tiến hành cuộc diệt chủng người Do Thái Holocaust, khi những người che giấu người Do Thái giấu giếm sự thật hoặc nói dối với cảnh sát Đức Quốc xã gõ cửa nhà họ? Liệu việc nói sự thật với cảnh sát Đức Quốc xã là họ có giấu người Do Thái ở đâu đó trong nhà của họ trong hoàn cảnh như thế có làm hài lòng Đức Chúa Trời không?
Có phải là có những lúc bạn có thể nói dối hoặc che giấu sự thật nếu điều đó bảo vệ một người khỏi những khó khăn hoặc đau khổ về tình cảm, thể chất, tâm lý hoặc tài chính?
Tờ Christian Post đã phỏng vấn các mục sư và học giả tôn giáo từ các nền tảng hệ phái khác nhau (Baptist, Episcopal, phi giáo phái và Công giáo) về suy nghĩ của họ về việc nói dối và việc chấp nhận có những tình huống chấp nhận được việc làm như vậy.
Một số người được phỏng vấn cho biết nói dối không bao giờ ổn trong bất kỳ tình huống nào. Nhưng những người khác tin rằng có một vùng màu xám, không thể xác quyết là đúng hay sai, tồn tại trong vấn đề động cơ nói dối nếu chúng ta xét đến vấn đề này.
- “Một số điều tốt nhất là chúng ta không biết.”
Mục sư Steven McKeown của Hội Thánh St. Paul Episcopal Church ở Steubenville, Ohio, nói rằngông tin là Đức Chúa trời tính đến sự phức tạp xung quanh vấn đề đạo đức và luân lý của việc nói dối hoặc che giấu thông tin.
McKeown nói: “Có một số điều tốt nhất là chúng ta không biết và không chia sẻ. Đôi khi toàn bộ sự thật về một số tình huống nhất định có thể rất đau đớn. Và đó có thể là điều mà gia đình của một ai đó có liên quan hoặc đó có thể là một điều gì đó tương tự như chuyện này”. Mục sư McKeown đãngoài 70 tuổi và đã từng là mục sư trưởng của hội thánh này trong 17 năm qua.
McKeown tin rằng đạo đức của việc nói dối, che giấu sự thật và nói dối vô hại cần được xác định tùy từng trường hợp cụ thể nếu điều đó có nghĩa là bảo vệ cảm xúc của người khác, cứu sống hoặc giúp trẻ vị thành niên không tiếp xúc với thông tin quá sớm để xử lý về mặt cảm xúc, tinh thần, thể chất hoặc tâm lý.
“Trong tình huống một người là con nuôi, việc họ biết cha hay mẹ ruột của mình là ai là điều tốt? Và đó là chỗ mà điều này có thể trở nên rất khó xử, đặc biệt nếu có một bối cảnh rất tiêu cực hoặc đau đớn. Và đôi khi, tốt nhất bạn không nên là người tiết lộ điều đó”, McKeown nói.
McKeown cho biết một số phụ nữ phải đối mặt với những quyết định khó khăn nếu họ quyết định nuôi đứa con được sinh ra do sự cưỡng hiếp hoặc loạn luân. Họ có nên nói với con mình rằng họ đã thụ thai do bị hãm hiếp hoặc loạn luân khi còn nhỏ hay giấu chúng cho đến khi chúng đủ trưởng thành để biết sự thật?
“Không bắt buộc phải nói sự thật trong trường hợp này vì người mẹ có thể không muốn dán nhãn hoặc danh mục đó lên con mình trong suốt quãng đời còn lại của đứa trẻ đó,” McKeown lý giải.
McKeown tin rằng Chúa nhìn vào tấm lòng của mỗi người.
McKeown nói: “Tôi nghĩ Ngài biết tất cả chúng ta. Chúng tôi tin vào nguyên tắc rằng Ngài đã tạo ra tất cả chúng ta. Vì vậy, Ngài biết rõ chúng ta từ quá khứ đến tương lai.”
“Nói cho cùng, từ niềm tin Cơ Đốc, Ngài muốn chúng ta biết Chúa Giê-su, Đấng đã mang lấy hình hài con người. Và từ đó, Ngài nghĩ chúng ta có thể liên hệ tốt hơn và chúng ta có thể hiểu Thiên Chúa hơn qua Con của Ngài là Chúa Giê-su. Vì vậy, tôi nghĩ không có gì mà chúng ta làm là được thực hiện như là làm một điều kín dấu đối với Chúa.”
- ‘Không phải mọi lời nói dối đều được tạo ra như nhau’
John Grabowski, một nhà thần học Công giáo La Mã và là giáo sư thần học đạo đức và luân lý tại Đại học Công giáo Hoa Kỳ ở Washington, D.C., tin chắc rằng Cơ đốc nhân nên tuân theo Mười Điều Răn và không nói dối bất cứ khi nào có thể.
“Tôi nghĩ trung thực là một mệnh lệnh của Kinh thánh. Đó là điều chúng ta nên gắng sức đạt được, trung thực trong mọi lúc. Rõ ràng, tất cả chúng ta đều biết từ kinh nghiệm rằng chúng ta không trung thực. Và vì thế có những lý do khác nhau trong những hoàn cảnh khác nhau khiến chúng ta không trung thực. ” vị giáo sư, người đã làm việc trong đội ngũ giảng dạy tại Đại học Công giáo trong ba thập kỷ qua, nói.
“Nhưng vì đây là một mệnh lệnh của Kinh thánh và chúng ta được kêu gọi nói sự thật với nhau và với những người khác, tôi nghĩ sự trung thực là trách nhiệm của các Cơ đốc nhân và là điều chúng ta phải cố gắng sống trung thực ở mức tốt nhất có thể được.”
Grabowski cho biết cách tiếp cận tính trung thực của ông được cảm ứng từ quan điểm của Thánh Thomas Aquinas, nhà thần học và triết gia Công giáo. Theo quan điểm của Aquinas, có ba điểm khác biệt chính về các loại nói dối mà mọi người thường mắc phải: nói dối đùa bỡn hay để làm nên một chuyện khôi hài, nói dối che đỡ giúp cho một tình trạng và nói dối ác ý.
Theo Grabowski, những lời nói dối khôi hài là khi ai đó bẻ cong sự thật, thường là để châm biếm hoặc hài hước, như trong một trò đùa hoặc kể những câu chuyện phóng đại.
Nói dối che đỡ là khi một người nói dối với ý định giữ gìn cho cảm xúc của người khác hoặc tránh nói ra sự thật có khả năng gây tổn thương cho người khác.
Những lời nói dối ác ý là khi ai đó nói dối để gây tổn hại cho người khác bằng cách bóp méo và che giấu sự thật với họ.
Trong bối cảnh của Aquinas, Grabowski nói, hai kiểu nói dối đầu tiên — đùa giỡn và che đỡ — là sai, nhưng không sai nghiêm trọng.
“Những lời nói dối vui vẻ hay những lời nói dối hài hước và những lời nói dối che đỡ là những gì mọi người có xu hướng gọi là những lời nói dối vô hại, là những lời nói dối mà bạn không có ý định làm hại người khác nhưng lại có ý định ngược lại. Bạn đang cố gắng giúp đỡ người khác.” bằng cách nào đó,” Grabowski nói.
“Trong khi với những lời nói dối ác ý, bạn thực sự đang tìm cách gây tổn hại cho người khác. … Đó là những sai lầm nghiêm trọng. Đó là tội lỗi nghiêm trọng hơn. Vì vậy, mặc dù tất cả những điều đó đều sai, nhưng không phải tất cả những lời nói dối đều có mức độ nghiêm trọng hoặc ác ý như nhau. Tôi đồng ý với Aquinas vì tôi nghĩ mọi lời nói dối đều sai, nhưng không phải mọi lời nói dối đều được tạo ra như nhau. Không phải mọi lời nói dối đều gây hại như nhau.”
Nếu gặp phải tình huống như vậy, giáo sư nói rằng ông sẽ nói dối cảnh sát Đức Quốc xã nếu ông đang che giấu người Do Thái. “Đó là một lời nói dối che đỡ. Người nói dối trong tình huống đó đang nói dối để cố gắng bảo vệ mạng sống của một người vô tội khỏi bị giam giữ và cái chết”, Grabowski nói. “Vì vậy, về bản chất, đó là điều sai trái. Tuy nhiên, động cơ của họ là cố gắng cứu mạng người khác và khiến mạng sống của chính họ gặp nguy hiểm khi làm như vậy. Động cơ của họ cho thấy rằng họ có rất ít tội lỗi về mặt đạo đức đối với những gì họ’ đang làm ở đó. Họ thực sự đang cố gắng giúp đỡ người khác. Mục đích của họ là che giấu sự thật.”
“Người đang che giấu những người hàng xóm Do Thái của mình khỏi cái chết nhất định, theo một nghĩa nào đó, sẵn sàng hy sinh mạng sống của mình để bảo vệ họ. Vì vậy, động cơ là một hành động yêu thương, mặc dù về mặt kỹ thuật họ đang làm điều gì đó sai nếu họ nói không với viên chức,” Grabowski nói thêm, trích dẫn Giăng 15:13.
Câu Kinh Thánh chép: “Không có tình yêu thương nào lớn hơn tình yêu thương vì bạn hữu mà hi sinh mạng sống mình. ”
Tuy nhiên, Grabowski không tin rằng việc cha mẹ nói dối đứa con của họ để che dấu chuyện nó là cái thai đến từ sự chương hiếp, là điều có thể được chấp nhận. Ông xem đó là một lời nói dối ác ý.
Grabowski nói: “Tôi nghĩ khi một đứa trẻ còn nhỏ và không đủ khả năng xử lý thông tin đó, tôi nghĩ cha mẹ có lẽ nên giữ lại thông tin đó đối với một đứa trẻ không đủ khả năng hiểu và xử lý thông tin đó vì chúng còn quá nhỏ”.
“Nhưng tôi nghĩ nếu đứa trẻ lớn hơn, có lẽ là một thanh niên, và đang đặt câu hỏi về cha của chúng là ai, tôi nghĩ đứa trẻ đó có quyền biết sự thật.”
Cha mẹ của trẻ nhỏ có thể bị cám dỗ nói dối con mình vì nhiều lý do, nói những lời nói dối đơn giản để giúp công việc của họ dễ dàng hơn. Grabowski không nghĩ rằng cha mẹ nên nói dối con cái của họ để làm cho vai trò làm cha mẹ của họ bớt khó khăn hơn.
“Ví dụ, nếu một đứa trẻ muốn đến cửa hàng đồ chơi và cha mẹ nói dối rằng cửa hàng đồ chơi đã đóng cửa nhưng thực tế cửa hàng không đóng cửa thì điều đó là điều không đúng và không tốt. Grabowski lưu ý rằng nói dối như vậy cho thấy về tình trạng bậc cha mẹ không muốn làm trách nhiệm của họ là cha mẹ.”
“Các bậc cha mẹ chỉ nghĩ rằng sẽ dễ dàng hơn khi nói dối để khiến đứa trẻ im lặng. Tôi không nghĩ rằng đó là một cách xử lý đúng và tốt khi một Cơ đốc nhân là cha mẹ có thói quen nói dối con mình nhằm cố gắng giúp việc nuôi dạy con cái trở nên dễ dàng hơn. “
(XEM TIẾP PHẦN 2)
Lược dịch: Ánh Dương & Nguyễn Trọng